Per toets telt het mechaniek een stuk of zestig, zeventig onderdelen, van het opstoterstuitlijstje tot het demperlepeltje en het contravangersteeltje. Wat al die onderdelen precies doen, is in talloze technische pianoboeken terug te vinden.
Tegelijk
Het mechaniek is zo ingewikkeld omdat er van alles tegelijk of vlak na elkaar moet gebeuren. Hamer naar de snaar, demper eraf, hamer meteen weer terug en klaar voor de volgende toon, demper weer terug…
Kwaliteit
Een piano met een beter mechaniek speelt beter, voelt prettiger en gaat ook nog langer mee. Tip: ook het beste mechaniek speelt niet lekker als het niet goed is afgeregeld.
Afval
Eén voorbeeld. Als je in de piano kijkt terwijl je heel langzaam een toets indrukt, zie je dat de hamer terugvalt nét voordat hij de snaar raakt. Dat heet de afval, en die wordt ingesteld met het afvaldopje. Is de afval te ruim, dan valt de hamer te snel terug: bij heel zacht spel hoor je dan niks, hard spelen wordt lastiger, en zelfs een goed klinkende toon maken is lastig. Is de afval te krap, dan heb je kans dat de hamer de snaar bij zacht spelen twee keer raakt: dat heet pappelen, en zo klinkt het ook.
Niet even zwaar
Elk instrument ‘voelt’ anders. Wat lichter, bijvoorbeeld, of juist wat zwaarder of degelijker. Dat heeft vooral te maken met de kracht die nodig is om de toetsen in te drukken en de kracht waarmee ze weer omhoog komen (het opgewicht). Een goede verhouding tussen die twee zorgt er bijvoorbeeld voor dat je noten sneller kan repeteren (herhalen).
Prettig
Als je van een stevig voelend klavier houdt, zal je waarschijnlijk eerder kiezen voor een instrument waarbij het speelgewicht en het opgewicht aan de hoge kant zijn. Het speelgewicht is de kracht die nodig is om een zachte toon te spelen. Meestal varieert dat tussen de 45 en de 55 gram, terwijl het opgewicht zo ergens tussen de 20 en de 30 gram zit. Tip: gewoon gaan zitten en spelen zegt meestal meer dan die getallen. Sommige brochures vermelden ze, andere niet.
Lichter of zwaarder
Een piano met zwaar voelende toetsen is wat lichter af te regelen – en andersom – maar daar zijn grenzen aan. De juiste afregeling hangt bijvoorbeeld af van het type mechaniek, en van de bouw van de rest van het instrument.
Verder op de toets
Hoe zwaar of licht een piano speelt, voel je het best in snelle passages. Je voelt het verschil ook als je je vingers verder naar achteren op de toetsen zet. Bij sommige akkoorden gebeurt dat vanzelf.
Gelijkmatig
Alle toetsen moeten hetzelfde aanvoelen, hoe het instrument verder ook speelt. Speel snelle en langzame delen, speel hard en speel zacht, en gebruik het hele klavier. Hoe beter je speelt, hoe beter je meestal aanvoelt hoe gelijkmatig en hoe goed alles voelt. Speel je nog niet zo lang, neem dan iemand mee die het wel kan.
Indirect
Soms speelt een klavier heel indirect: je drukt een toets in, en pas even later gebeurt er iets. Dan heb je ook weinig controle over de klank, en het dynamisch bereik (van hard tot zacht) is erg klein. Dat kan een kwestie van afregelen zijn, maar – bij gebruikte instrumenten – ook van slijtage.
Eerst afregelen
Heb je een instrument op het oog, maar speelt het niet lekker en is daar iets aan te doen door het af te regelen? Laat dat dan doen, en koop het instrument niet voordat je er nog een keer op gespeeld hebt.
Goed
Heb je een supergoed mechaniek alleen nodig als je al goed speelt? Nee. Ook als je net begint, speel je lekkerder – en dus meestal ook langer en met meer plezier – op een goed, goed afgeregeld mechaniek. Alweer: op een piano die ‘goed genoeg is om op te beginnen’ komt bijna niemand verder dan dat begin.
MEER WETEN?
Meer weten over je piano of over de piano die je kopen gaat? Lees Tipboek Piano en vleugel!
TIPCODES
Elk Tipboek dat in of na 2001 verscheen bevat 20 of meer Tipcodes. Deze unieke codes geven op www.tipbook.com toegang tot korte filmpjes en audiotracks waarmee je ook kan horen waar je in de Tipboeken over leest. En voorbeeld vind je op de website!
TIPBOEK PIANO - INHOUD
De eerste hoofdstukken van elk Tipboek zijn vooral voor beginners bedoeld. In de daaropvolgende hoofdstukken wordt dieper op het instrument en alle toebehoren (stokken, snaren, mondstukken, strijkstokken, enzovoort) ingegaan. Daarna volgen een of meer hoofdstukken over stemmen, intoneren, onderhoud en aanverwante onderwerpen. De laatste hoofdstukken bieden korte achtergrondinformatie over familie, geschiedenis, bouw en merknamen.
HOOFDSTUK 1. EEN PIANIST?
Pianisten kom je overal tegen. Bij klassieke concerten en in jazzclubs. Als begeleiders van zangers en dansers. Op scholen en bij stadionconcerten. Of gewoon thuis. Samen met anderen, of als eenpersoonsorkest.
HOOFDSTUK 2. IN VOGELVLUCHT
Een piano is meer dan een kast met toetsen en pedalen. Een kennismaking met de belangrijkste onderdelen, en met de verschillen tussen piano’s en vleugels.
HOOFDSTUK 3. LEREN SPELEN
Piano leren spelen: makkelijk of moeilijk? Heb je lessen nodig? De antwoorden vind je in dit hoofdstuk, dat ook gaat over noten lezen en oefenen.
HOOFDSTUK 4. KOPEN OF HUREN?
Zelfs de goedkoopste piano kost een aardig maandloon, en de duurste vleugels kosten makkelijk een dik jaarsalaris. Maar je kan natuurlijk ook tweedehands kopen, of huren of leasen.
HOOFDSTUK 5. EEN GOEDE PIANO
Hoe kies je het beste instrument dat je kopen – of huren – kan? Informatie over hoogtes, houtsoorten, stemblokken, klavieren, hamers, mechanieken en pedalen, en over welke rol die onderdelen spelen.
HOOFDSTUK 6. SPELEN EN LUISTEREN
Een piano of een vleugel moet uiteindelijk gewoon zo goed mogelijk klinken. Luistertips en speeltips – ook voor als je nog niet speelt.
HOOFDSTUK 7. STIL, AUTOMATISCH EN DIGITAAL
Op een piano met stilschakeling kan je geluidloos oefenen, een automatische piano kan je laten spelen en met een digitale piano kan het allebei – en meer.
HOOFDSTUK 8. ACCESSOIRES
Heel in ’t kort: banken, krukken en stoelen, lampen, hoezen en sokkels.
HOOFDSTUK 9. ONDERHOUD
Veel onderhoud heeft een piano niet nodig. Het belangrijkste is dat schade voorkomen wordt, en daar zijn vooral luchtvochtigheid en temperatuur belangrijk bij.
HOOFDSTUK 10. VERVOER, STEMMEN EN AFREGELEN
Vervoer, stemmen, afregelen en intoneren: allemaal werk voor vakmensen.
HOOFDSTUK 11. TERUG IN DE TIJD
Sinds Bartolomeo Cristofori zijn eerste pianoforte bouwde, is er nog heel wat veranderd. En tegelijk bleef er ook veel hetzelfde. Een heleboel geschiedenis in heel weinig woorden.
HOOFDSTUK 12. DE FAMILIE
Piano’s en vleugels zijn snaarinstrumenten die je met toetsen bespeelt – en daarom zijn het ook toetsinstrumenten of klavierinstrumenten. Daar zijn er nog veel meer van. Een kennismaking.
HOOFDSTUK 13. DE FABRIEK IN
Een snel bezoek aan een pianofabriek.
HOOFDSTUK 14. DE MERKEN
Er zijn honderden pianomerken. Hier vind je de belangrijkste namen.
PIANISTENWOORDENBOEK EN INDEX
Wat is een sostenutopedaal, hoe ziet een gesatineerde piano eruit en waar zit de kroon? Een woordenboek voor pianisten. Is meteen de index, zodat je alles makkelijk terug kan vinden.
MEER WETEN?
Gegevens van tijdschriften, boeken en websites die aanvullende informatie bieden.
BIJ DE HAND
Ruimte om de gegevens van je instrument, stembeurten, vragen en andere zaken te noteren.
