De hals en de toets zijn belangrijk voor hoe een instrument speelt en klinkt. Net als bij de body dragen zwaardere houtsoorten bij aan een helderder, rijker, steviger geluid en meer sustain. Hetzelfde gebeurt natuurlijk als je meer hout gebruikt, bijvoorbeeld voor een dikke hals.
Dun of dik
Liefhebbers van supersnelle loopjes en muzikanten met kleine handen spelen meestal liefst op dunne halzen. Dikkere halzen voelen duidelijk anders. Een hals met afgeronde zijkanten (beveled edges) geeft het instrument een ‘ingespeeld’ gevoel.
V, D, C, U
Het model van de achterkant van de hals wordt vaak aangegeven met een letter. Jammer genoeg bedoelt niet iedereen die het over C- of D-halzen heeft daar ook hetzelfde model hals mee. Da’s dus minder duidelijk dan het soms lijkt. Iets duidelijker is hoe een U-hals eruitziet, en V-halzen hebben een voelbare ‘richel’ in het midden.
Breedte
De breedte van de hals wordt meestal bij de topkam gemeten. Bij gitaren varieert de halsbreedte daar zo tussen de 40 en de 45 mm. Bij een bredere hals liggen de snaren iets verder uit elkaar. Dat maakt akkoorden spelen makkelijker. Voor snelle solo’s hebben de meeste gitaristen liever een smallere hals.
Meer snaren
Meersnarige instrumenten (gitaren met zeven of meer snaren, bassen met vijf of meer snaren) hebben meestal een bredere hals. De extra snaren geven je een groter bereik, in de hoogte, de laagte, of allebei. Het extra hout van de hals zou de klank iets ronder maken, met wat meer nadruk op het middengebied. Natuurlijk moet je aan zo’n instrument wel even wennen, zowel door de hals als door de extra snaren. Ook zijn allerlei speltechnieken op een ‘gewone’ gitaar of bas een stuk makkelijker.
Radius of camber
De toets is onder de middelste snaren iets hoger dan onder de buitenste. Die bolling wordt de radius of de camber van de toets genoemd.
Meer inches is vlakker
De radius wordt uitgedrukt in inches ("). Hoe hoger het getal, des te vlakker is de toets. Bij gitaren en bassen varieert de radius zo tussen de 7,25" (behoorlijk bol) en de 15" (heel vlak). Een bolle toets is vooral comfortabel als je akkoorden speelt. Een vlakke toets is beter als je je snaren vaak ver opdrukt: dat verkleint de kans dat de opgedrukte snaren door andere frets gesmoord worden.
Compound radius
Een toets met een compound radius is bol bij de topkam (voor comfortabel akkoordenwerk) en wordt steeds vlakker richting de body (zodat je snaren niet aanlopen als je ze opdrukt).
Hout
Halzen worden meestal van maple of mahonie gemaakt. Maple zou dan voor een helderder, transparanter geluid zorgen, en mahonie voor meer warmte en meer ‘mid’. Als leek is de houtkwaliteit van een hals niet echt goed te beoordelen. Kijk wel of de houtnerf gelijkmatig en recht is. Halzen kunnen gemaakt worden van een enkel stuk hout, of opgebouwd uit losse stukken, soms zelfs van meerdere houtsoorten.
Toets
Toetsen zijn meestal van palissander (rosewood) of maple. Het donkerbruine palissander, de keuze van veel rockgitaristen, geeft een warme klank met nadruk op het middengebied. Maple zorgt voor een puntiger, helderder of feller geluid. Ebben is een bijna zwarte, harde houtsoort die je vooral op dure bassen wel tegenkomt.
Twee experts…
Natuurlijk is het hout van de toets maar een klein onderdeel van het hele instrument, en de klank wordt door het hele instrument gemaakt. Daarom lees je soms ook dat de ene expert zegt dat een houtsoort een heldere klank geeft, terwijl de ander diezelfde houtsoort juist als warm omschrijft.
Kunststof
Sommige merken gebruiken kunststof (fenol) toetsen, die er heel glad uitzien en net zo glad aanvoelen. Ook zijn er houten toetsen die met zo’n kunststof behandeld zijn. Dat maakt ze harder en duurzamer dan puur hout, en ze voelen en klinken natuurlijker dan pure kunststof.
Gelijmd of geschroefd
De hals kan met lijm of met schroeven aan de hals bevestigd zijn. Veel muzikanten vinden dat instrumenten met geschroefde (bolt-on) halzen strakker, puntiger of feller klinken, en dat gelijmde (set-in) halzen meer sustain geven – maar die klankverschillen hoeven ’m niet in de halsbevestiging alleen te zitten: gitaren met gelijmde halzen hebben bijvoorbeeld ook vaak een dikkere body en een palissander toets…
MEER WETEN?
Meer weten? Lees dan Tipboek Elektrische gitaar en basgitaar!
TIPCODES
Elk Tipboek dat in of na 2001 verscheen bevat 20 of meer Tipcodes. Deze unieke codes geven op www.tipbook.com toegang tot korte filmpjes en audiotracks waarmee je ook kan horen waar je in de Tipboeken over leest. En voorbeeld vind je op de website!
TIPBOEK ELEKTRISCHE GITAAR EN BASGITAAR - INHOUD
De eerste hoofdstukken van elk Tipboek zijn vooral voor beginners bedoeld. In de daaropvolgende hoofdstukken wordt dieper op het instrument en alle toebehoren (stokken, snaren, mondstukken, strijkstokken, enzovoort) ingegaan. Daarna volgen een of meer hoofdstukken over stemmen, intoneren, onderhoud en aanverwante onderwerpen. De laatste hoofdstukken bieden korte achtergrondinformatie over familie, geschiedenis, bouw en merknamen.
HOOFDSTUK 1. GITARISTEN, BASSISTEN?
Als gitarist of bassist kan je in talloze bands en groepen aan de slag. Van rock tot jazz, van volksmuziek tot metal, van country tot funk.
HOOFDSTUK 2. IN VOGELVLUCHT
De belangrijkste onderdelen van een (bas)gitaar.
HOOFDSTUK 3. LEREN SPELEN
Gitaar of bas leren spelen: makkelijk of moeilijk? Moet je les nemen, of kan je het allemaal zelf doen? De antwoorden vind je in dit hoofdstuk, dat ook gaat over oefenen en over waarom noten leren lezen toch wel handig is.
HOOFDSTUK 4. (BAS)GITAAR KOPEN?
Waarom de ene zoveel duurder is dan de andere, waar je voor betaalt, nieuw of tweedehands, en andere kooptips vooraf.
HOOFDSTUK 5. EEN GOED INSTRUMENT
Testtips en koopadviezen voor nieuwe en gebruikte instrumenten, inclusief speel- en luistertips.
HOOFDSTUK 6. GOEDE SNAREN
Alleen met een set goede snaren haal je het beste uit je instrument. Een hoofdstuk over de verschillende materialen, windingen en diktes.
HOOFDSTUK 7. SNAREN POETSEN EN WISSELEN
Hoe je snaren zo lang mogelijk zo goed mogelijk blijven klinken, en hoe je nieuwe snaren monteert.
HOOFDSTUK 8. ACCESSOIRES
Alles over snoeren, hoezen en koffers, plectrums en gitaarbanden.
HOOFDSTUK 9. STEMMEN
Kooptips voor stemapparaten, stemmen met en zonder stemapparaat, en open stemmingen.
HOOFDSTUK 10. ONDERHOUD
Hoe je je instrument het makkelijkst schoonhoudt en wat je moet weten over het (laten) afstellen van je bas of gitaar.
HOOFDSTUK 11. TERUG IN DE TIJD
De elektrische (bas)gitaar is er eigenlijk nog maar pas. De geschiedenis in een notendop.
HOOFDSTUK 12. DE FAMILIE
De belangrijkste familieleden op een rij.
HOOFDSTUK 13. DE FABRIEK IN
Hoe bassen en gitaren gebouwd worden.
HOOFDSTUK 14. MERKEN
Een overzicht van de talloze (bas)gitaarmerken.
(BAS)GITARISTENWOORDENBOEK EN INDEX
Wat is een potmeter, wat doet een humbucker en wat is string-pull? Dit woordenboek is meteen de index, zodat je alles gemakkelijk terug kan vinden.
TIPCODE-LIJST
Alle (bas)gitaar-Tipcodes op een rij.
MEER WETEN?
Informatie over tijdschriften, boeken en websites waar nog meer te lezen is, en over de makers van de Tipboek-serie.
BIJ DE HAND
Ruimte om alle gegevens van je spullen te noteren.
